Egzama Neden Olur? Genetik, Bağışıklık Sistemi ve Tetikleyicilerin Rolü

Egzama Neden Olur? – O bitmek bilmeyen kaşıntı, cildin kuruması, kızarması, pul pul dökülmesi ve bazen de su toplaması… Egzama, tıp dilindeki adıyla dermatit, bebeklikten yetişkinliğe her yaşta milyonlarca insanı etkileyen, kronik ve oldukça rahatsız edici bir cilt sorunudur. Birçok kişi egzamanın sadece “aşırı kuru bir ciltten” ibaret olduğunu düşünse de, durum aslında çok daha karmaşıktır. Peki, hem fiziksel hem de psikolojik olarak kişiyi yoran egzama neden olur? Neden bazı insanlar bu duruma daha yatkınken diğerleri hiç yaşamaz?

Bilimsel araştırmalar, egzamanın tek bir nedene bağlı olmadığını, bunun yerine üç ana faktörün karmaşık bir etkileşimi sonucu ortaya çıktığını göstermektedir: genetik yatkınlık, bağışıklık sisteminin aşırı reaksiyonu ve bu durumu alevlendiren çevresel tetikleyiciler. Bu rehberde, egzamanın ardındaki bu temel nedenleri ve farklı egzama türlerini tetikleyen özel faktörleri derinlemesine inceleyeceğiz.

1. Temel Faktörler: Egzamanın “Neden”ini Anlamak

Egzamanın temelinde, özellikle de en sık görülen türü olan atopik dermatitin temelinde, birbiriyle ilişkili üç ana mekanizma yatar.

a) Genetik Yatkınlık ve Zayıf Cilt Bariyeri Egzamanın gelişimindeki en önemli faktör, genetik mirasımızdır. Ailesinde egzama, astım veya alerjik rinit (saman nezlesi) öyküsü olan kişilerin egzama geliştirme riski çok daha yüksektir. Bu genetik yatkınlığın en somut etkisi, cilt bariyeri fonksiyonunun bozulmasıdır.

Cilt Bariyeri Nedir? Sağlıklı bir cildi, dış dünyadan gelen tehditlere karşı koruma sağlayan sağlam bir tuğla duvara benzetebiliriz. Bu duvardaki tuğlalar cilt hücreleri (korneositler), harç ise yağlar (lipidler) ve proteinlerdir. Bu duvarın iki temel görevi vardır: İçerideki nemi hapsetmek ve dışarıdan alerjenler, mikroplar ve tahriş edici maddelerin içeri girmesini engellemek.
Filaggrin Geni Mutasyonu: Egzamalı bireylerde, özellikle de atopik dermatit hastalarında, bu “harcı” oluşturan en önemli proteinlerden biri olan filaggrin‘i üreten gende bir mutasyon olduğu sıkça saptanmıştır. Filaggrin eksikliği, cilt bariyerinin adeta “delikli” veya “sızdıran” bir hale gelmesine neden olur.
Sonuçları: Bu “sızdıran” bariyer nedeniyle cilt, nemini koruyamaz ve kronik olarak kuru hale gelir. Daha da önemlisi, normalde cildin yüzeyinde kalması gereken sabun artıkları, polenler, toz akarları gibi potansiyel tahriş ediciler ve alerjenler cildin daha derin katmanlarına sızar.

b) Bağışıklık Sisteminin Aşırı Reaksiyonu (Hiper-reaktivite) Cilt bariyeri zayıf olduğunda ve dışarıdan gelen maddeler içeri sızdığında, vücudun savunma mekanizması olan bağışıklık sistemi devreye girer. Ancak egzamaya yatkın kişilerde, bağışıklık sistemi bu duruma normalden çok daha abartılı ve aşırı bir tepki verir.

İltihaplanma (Enflamasyon): Bağışıklık sistemi, sızan bu yabancı maddeleri bir tehdit olarak algılar ve onlarla savaşmak için yoğun bir iltihabi reaksiyon başlatır. Bu reaksiyon, egzamanın tipik belirtileri olan kızarıklık, şişlik, sıcaklık artışı ve yoğun kaşıntıya neden olur.
Kaşıntı-Kaşıma Döngüsü: Bu süreç, hastaları bir kısır döngüye sokar. Yoğun kaşıntı, kişiyi cildini kaşımaya iter. Kaşımak, zaten zayıf olan cilt bariyerine daha da fazla zarar verir, bu da daha fazla alerjenin içeri girmesine ve bağışıklık sisteminin daha da şiddetli bir tepki vermesine yol açar. Bu “kaşıntı-kaşıma döngüsü”, egzamanın kronikleşmesinin ana nedenlerinden biridir.

c) Çevresel Tetikleyiciler Genetik yatkınlığı ve aşırı reaktif bir bağışıklık sistemi olan bir kişide, egzama belirtilerini başlatan veya mevcut durumu alevlendiren çok sayıda çevresel faktör bulunur. Bu tetikleyiciler kişiden kişiye değişebilir.

İrritanlar (Tahriş Ediciler): Sabunlar, deterjanlar, şampuanlar, dezenfektanlar gibi kimyasal maddeler. Yün veya sentetik kumaşlar.
Alerjenler: Ev tozu akarları, polenler, evcil hayvan kepeği, küf mantarları.
İklim ve Hava Koşulları: Kış aylarındaki soğuk ve kuru hava cildin nemini çalarken, yaz aylarındaki sıcak hava ve terleme de tahrişe neden olabilir.
Gıda Alerjileri: Özellikle bebek ve küçük çocuklarda inek sütü, yumurta, soya, buğday gibi gıdalar egzamayı tetikleyebilir.
Stres: Duygusal stres, vücutta kortizol gibi stres hormonlarının salınımını artırarak bağışıklık sistemini etkileyebilir ve egzama alevlenmelerine yol açabilir.
Hormonal Değişiklikler: Kadınlarda adet döngüsü, hamilelik veya menopoz gibi hormonal dalgalanmaların olduğu dönemlerde egzama belirtileri artabilir.

2. Egzama Sadece Tek Bir Hastalık Değildir: Yaygın Türleri ve Özel Nedenleri

“Egzama” bir şemsiye terimdir ve altında farklı nedenlere ve belirtilere sahip birkaç tür barındırır:

Atopik Dermatit: En sık görülen türdür ve yukarıda açıklanan genetik, bağışıklık sistemi ve çevresel faktörlerin birleşiminden kaynaklanır.
Kontakt Dermatit (Temas Egzaması): Cildin belirli bir maddeye doğrudan temas etmesi sonucu oluşur. İki alt tipi vardır:
- İrritan Kontakt Dermatit: Güçlü kimyasallar, deterjanlar veya sık su teması gibi cildi doğrudan tahriş eden maddelerle temas sonucu oluşur. Bu bir alerji değildir.
- Alerjik Kontakt Dermatit: Bağışıklık sisteminin nikel (takılar), lateks, parfümler, zehirli sarmaşık gibi belirli bir maddeye karşı alerjik reaksiyon geliştirmesiyle ortaya çıkar.
Seboreik Dermatit: Genellikle saçlı deri (kepeklenmenin şiddetli bir formu), yüz (kaşlar, burun kenarları), göğüs ortası gibi yağlı cilt bölgelerinde görülür. Ciltte doğal olarak bulunan Malassezia adlı bir maya türüne karşı vücudun aşırı bir iltihabi reaksiyon vermesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Numuler (Diskoid) Egzama: Ciltte madeni para şeklinde, kaşıntılı ve kabuklu yaralarla karakterizedir. Genellikle çok kuru cilt, böcek ısırıkları veya cilt yaralanmaları sonrası tetiklenebilir.

Ankara’da Egzama Teşhisi ve Yönetimi: HC International Clinic

Egzamanın bu kadar çok nedeni ve türü varken, doğru teşhis ve etkili bir tedavi planı için bir uzmana başvurmak esastır. İnternetten veya kulaktan dolma bilgilerle uygulanan yanlış tedaviler, durumu daha da kötüleştirebilir.

Ankara’da hizmet veren HC International Clinic Dermatoloji (Cildiye) bölümü, egzama ve diğer alerjik cilt hastalıklarının teşhis ve tedavisinde uzmanlaşmış bir kadroya sahiptir. Dermatoloji uzmanlarımız, detaylı bir muayene ve gerekli gördükleri alerji testleri (yama testi, kan testleri vb.) ile egzamanızın tipini ve size özel tetikleyicileri belirler. Ardından, cilt bariyerini onaran medikal kremlerden, kaşıntı ve iltihabı kontrol altına alan ilaçlara ve yaşam tarzı önerilerine kadar uzanan bütüncül bir tedavi planı oluştururlar. Cildinizle barışmak ve yaşam kalitenizi artırmak için kliniğimizden randevu alarak uzmanlarımızla görüşebilirsiniz.

Egzama ve diğer dermatolojik hastalıklar hakkında daha fazla bilimsel bilgi için, Türk Dermatoloji Derneği‘nin kaynakları güvenilir bir referans noktasıdır.